Armana Mesclum 1999

Decembre de 1851, un pòple drech

2 de decembre de 1851, ambe son còp d’estat, lo president de la republica Lois Napoleon Bonaparte assegurava son destin personau tant coma aquèu de la borgesiá d’afars que lo sosteniá. Mai quora escanet la Republica son Prince President, lo 2 de decembre, qu’anavan ganhar lei elecions lei republicans vertadiers, s’enausseron lei “rotges” de Delfinat, Lengadoc e Provença, paisans, mestieraus, obriers. Lo volame e lo martèu. Dau temps que tremolava la bòna borgesia miejornala, que mandarà de flors a l’armada de Badinguet. Dau temps que lo paure Romanilhe escupissia sus lei “partejaires” dins son jornau d’Avinhon.

Occupadas per l’armada, lei ciutats gròssas de nòstra region bolegueron pas gaire, o pas, e mai, coma Arle e Tolon, qu’aguesson votat per la democracia sociala. De tot biais, leis obriers de Marselha s’enausseron pas per una republica que leis aviá escrachats en junh de 1848. Mai aurián quand meme poscut o faire, aguesson agut un pauc mai d’audàcia lei responsables republicans marsilhès. S’acamperon leis obriers e mestieraus, esperant un mòt d’òrdre que veunguèt pas.

Bolegueron pas gaire ni mai lei ricas terras blancas de 30, 13, 84, la Provença grassa patriarcala. Encara que s’enausseron lei fogaus republicans « rotges » dau païs d’Arle, de la mar de Bèrra, o dau païs d’Aurenja. Es bessai pas inutile encuei de o tornar dire per Vitròlas e Aurenja, m’avetz comprès.

Mai s’enausseron en massa paisans e mestieraus dei vilòtas e dei campanhas d’Ardecha, deis Aups-bassas, de Droma, d’Erault, de Var, de l’est de Vauclusa. Après aguer installat de poders comunaus democratics, lei colonas, drapeu rotge en testa, camineron vèrs lei sota-prefecturas e prefecturas. Lei colonas de Var, Vauclusa, Droma, sigueron escrachadas. Aquela de 04 liberèt Dinha, reposset l’armada ai Mees. Si disperseron ren que quand sauperon que França bolegava pas, o plus.

Avián respectat “les personnes et les biens” lei republicans : per lei grandmercejar, siguèron fusilhats, desportats, exhilats per lo poder e son armada d’Africa, que s’era facha la man sus leis Argerians.

D’aquesta insurreccion granda  ne’n podem traire encuei encara d’unei leçons.

-L’insurreccion s’es facha monte s’eran enrasigadas d’organisacions fòrtas, maudespiech de la repression “anti-rotge” de 1849-1851.

-Per s’enrasigar, la democracia-socialista a partit de la realitat dau païs e de sei tradicions : “chambrettas” tradicionalas, cercles, etc, devengueron “societats popularas”, fogaus de propaganda e d’organisacion,  Carnaval e Caramentrant devenguèron armas de derision contra lei notables e lo poder.

– Per s’enrasigar, a comprès la democracia socialista que, se lo drech a l’instruccion implicava de mestrejar lo francés, faliá tanben levar au pòple la vergonha de sa lenga occitana, e faire tanben sa propaganda dins aquela lenga, (dau temps que Romanilha, aparaire de la lenga dau pòple escupissiá sus lei Rotges, sus lo pòple que parlava ren qu’aquela lenga).

– La practica dau militant deu anticipar sus l’ideau frairenau : ansin lei trabalhadors participeron a bodre ai jornadas d’adjuda, monte venián trabalhar lei bens dei collègas malauts o emprisonats

– L’ideau deu totjorn aver de perspectivas concretas : l’esperança de democracia-sociala a ganhat lei campanhas perd que li prepausava un orizont. La Bòna, la Republica dei païsans, levariá son poder ai notables, enebiriá l’usura qu’escanava tant de trabalhadors, ajudariá per lo credit lei pichons proprietaris e aquelei que volián va devenir.

Onor donc ais insurgents de 1851, que son remembre enrasigarà per cent ans nòstrei campanhas dins l’ideau de la democracia sociala, e vivificarà lei luchas de la Resisténcia. Glòri an’aquelei oblidats de l’istòri oficiala, que si sacrifiqueron per la Bòna, la Republica democratica e sociala. De sa memòri regrelha nòstre espèr.

Renat MERLE